Odyseja

W Opolu za parę dni dwa wznowieniowe spektakle "Odysei" w reż. Krzysztofa Garbaczewskiego.
Poniżej kilka wspominek/ciekawostek.

Najpierw plakat. Najbardziej udany z naszych trzech produkcji. Prawdopodobnie dlatego, że wynikający bezpośrednio z procesu twórczego, a nie z mniej lub bardziej trafionej propozycji grafika uwikłanego w negocjacje z całym pionem dyrektorskim danego teatru.

I nie chodzi wcale o estetykę. To pogięte, przypominające kółko z dymu "O" to wstążka papieru sklejona tak by stała się "dwuwymiarową zwartą rozmaitością topologiczną istniejącą w przestrzeni trójwymiarowej" czyli wstęga Moebiusa. Główną jej cechą jest to, że ma tylko jedną stronę (podróżując palcem możesz zmacać całą jej powierzchnię jednym ciągłym ruchem, i tak w nieskończoność). Ma też tylko jeden brzeg. Co z tego wynika? 

Cytując stronę o matematyce dla najmłodszych ;)

"Z jednostronnością powierzchni związana jest jej nieorientowalność. Tam pojęcia "prawo" i "lewo" nie mają sensu. Wyobraź sobie, że powierzchnia ta ma grubość równą 0. Rysujemy symetrycznego (jeśli chodzi o kształt) ludzika z lewym niebieskim butem, a prawym czerwonym. Ludzik jest przezroczysty, widać go z "jednej" i z "drugiej strony" wstęgi. Ludzik idzie po powierzchni, dochodzi w końcu do tego samego miejsca z którego wyszedł. Ale co to? Teraz jego prawy but jest niebieski a lewy czerwony!!! Wyobraź też sobie, że taką drogę wykonuje zegarek wskazujący godzinę trzecią. Jaką godzinę będzie wskazywał po powrocie?" [źrodło]

To intensywnie działająca na wyobraźnię "mapa" wędrówki Odyseusza. Podróży nieskończonej, jednak opisanej wizerunkiem pętli, powtórzenia. Drogi, która jest uniwersalna - niby ciągle ta sama - a zmieniająca podmiot podróżujący, wywracająca go "na lewo". Zresztą ta jednostronność, brak rozróżnienia pomiędzy stroną wewnętrzną i zewnętrzną odnosi się też do utworu Homera, w którym brak psychologii w naszym tego słowa rozumieniu (wewnętrzne motywacje, a działanie zewnętrzne), a zamiast niej strategia narracyjna, w której wszystko jest na wierzchu, procesy wewnętrzne Odyseusza wpisane są w zewnętrzny fantastyczny, jeśli nie bajkowy, świat przedstawiony.

Ze wstęgą Moebiusa linkuje się jej "starsza siostra" (bo umieszczona w większej ilości wymiarów) butelka Kleina, która powstaje po połączeniu wszystkich punktów brzegu wstęgi. Trafiłem na nią przez zwariowanego naukowca, który zajmuje się jej produkcją czyli Clifforda Stolla.

Poniżej niezwykły wykład Clifforda Stolla na TEDzie o ...wszystkim. Polecam.



- - - - -

W żadnym chyba tekście o opolskiej "Odysei" nie znalazłem wzmianki o instrumencie, z  którego pochodzi większość muzyki (na żywo) i który obsługuje "Gelender" czyli Andrzej Jakubczyk, grający Atenę.
W zasadzie idealny futurystyczny odpowiednik liry czy kitary - Tenori-On, co po japońsku oznacza "dźwięki na dłoni".

Tenori-On skonstruował dla Yamahy artysta Toshio Iwai, autor m.in. interesującej gry muzycznej "Electroplankton" wydanej na Nintendo DS, której czasem używam na koncertach czy performansach. Już po elektrycznym planktonie widać, że Toshio poszukiwał nowego rodzaju interakcji z dźwiękami, alternatywnych sposóbów na kompozycję i improwizację dźwiękową.[edit: Innym, dużo poważniejszym przykładem próby redefinicji lub rozwinięcia instrumentu z gatunku computer music jest wypasiona i droga Eigenharp] Toshio trafił na dobry moment, (było to tuż przed kryzysem finansowym i Yamaha mogła sobie pozwolić na ekstrawagancki eksperyment produkt-innowację dla wąskiego grona odbiorców) i po kilku latach pracy dał światu Tenori-On. O ile Electroplankton to jedynie zabawka, Tenori-On jest prawie instrumentem muzycznym. Prawie ponieważ brak mu własności analogowych, trudno rozwijać na nim swoje umiejętności i go wciąż na nowo odkrywać, do tego dochodzą dosyć ograniczone, syntetyczne brzmienia. Jednak połączenie wizualizacji z muzycznością i łatwość z jaką "gra się" na "tym Orionie", jak mówią na instrument w teatrze, sprawia, że od urządzenia trudno się oderwać i często zamiast słuchać muzyki obcej, tworzyliśmy na bieżąco - własną.

Oczywiście do Tenori-Onu, podażając za starogrecką tradycją, najlepiej śpiewać.



- - - - - -

Na koniec fragment tekstu "Odysei". Pierwsza scena, monolog Telemacha. Zapis oryginalny.

SCENA 1 - BRAKI

TELEMACH 

a

aaa

a a a a

aa aaa a aa aaa a a aa aaa a 

a 

ni

ani

e

a 

ni

e

a

nie

a nie

le

a nie

le

bo

a nie

lę

lęk

a nie lęk

bo mo

że straż

a nie lęk

bo mo

ccc

po

mo 

c

help

hlep

hlep

lep

lew

plew

chleb

daj, niech ja pomielę

a ty odpoczywaj

zgrubsza możemy wyróżnić dwa rodzaje chleba. 

chleb jasny i ciemny.

wyrafinowany chleb jasny:

wydestylowany, głęboko przetworzony, produkt wysokiej kultury, 

arystokracji. smak świetlisty, niewidoczny, właściwie

to przerywnik smaku. chmurka.

mgiełka. kaloryczny, ale nie odżywczy.

przyjemnie eliminuje  smak poprzedniej potrawy i otwiera kubkom smakowym

przestrzeń dla kolejnych eksploracji.

oraz

chleb ciemny, forma krańcowa -  pumpernikiel. ciężki. czarny. pełnoziarnisty.

wyjątkowo odżywczy. prymitywny i chłopski.

niecenzurowana mieleniem wypowiedź piekarza.

trudny do zrozumienia przez żołądek,

trawi się długo, długo. pyszny z masłem. właściwie osobna potrawa. pajda

ciemnego chleba. masło. 

może mleko.

tam on 

telemach

ja

tam taka przestrzeń

itaka górzysta

itaka wybrzuszona do słońca

itaka bez łąk i bez koni

itaka otoczona wyspami, jako wyspa między nimi

teren skalisty, suchy, intensywnie nierówny

chropowata powierzchnia

załóż proszę sandały żeby się nie zranić i żeby

potem nie kuleć,

nie chodzić, o w ten sposób, na zgiętych nogach, 

jak małpa

więc tam ja

a tu

bardzo 

wiele 

obcych

osobistości

tam ja jako…

a nie a nie le bo anie le bo ż a nie jje bo ty  stróżu mów!

wyśpiewaj męża

powiedz coś o tym

opiewaj

( tekst źródłowy)

Lecz szybko się zbliżył doń boski Odyssej. I spode łba nań patrząc, twardymi zgromił słowy:

„Mielesz zuchwale językiem i mówca z ciebie rozgłośny, 

lecz, Terystesie 

(Terystes- człowiek z ludu, którego postawa wyraża nastroje defetystyczne w wojskach achajskich. Imię to znaczy po grecku zuchwalec) 

już dość! 

Nikczemniejszego od ciebie człowieka ja nie znam wśród wszystkich.

Ty w gadaninie swej zostaw w spokoju królów i nie śmiej 

ich zniesławiać i lżyć, za powrotem do domu gardłując!

Nikt z nas nie wie na pewno, jak sprawy pod Troją się skończą,

w sławie czy w niesławie powrócą w dom synowie achajscy.

Ty zaś nie robisz nic, tylko ciągle urągasz i szydzisz

z Agamemnona Atrydy, pasterza zastępów, dlatego

że wojownicy danajscy nie szczędzą mu darów zdobycznych.

Ale to ci oświadczam i to niechybnie się spełni:

Jeśli cię jeszcze tu złapię, jak dziś, na szaleńczych błazeństwach,

Bodajby głowa Odyssa natychmiast spadła mu z barków,

Bodajby nigdy już mnie 

Telemacha ojcem 

nie zwano,

jeśli nie chwycę cię wtedy, nie ściągnę z ciebie odzienia,

płaszcza, chitonu i reszty, co nagość twoją okrywa,

by haniebnymi cię obić razami i precz płaczącego 

z miejsca zebrania przepędzić do chyżych okrętów achajskich”

Tak powiedział i berłem wychłostał mu plecy i barki.

Krawa pręga mu wnet wystąpiła na grzbiecie od ciosów

berła złotego. I usiadł Terystes, struchlały od grozy,

wzrokiem potoczył bezradnie w swym bólu i łzę otarł z twarzy.

A Achajowie, choć gniewni, serdecznie śmiali się z niego.

I grodoburca Odyssej podniósł się z berłem w prawicy tłum uciszając 

aby synowie achajscy tak w pierwszych jak w dalszych szeregach

mowę jego słyszeli, i zabrał więc głos  przemawiając w te słowa:

„Nam już dziewiąty rok dopełnia obrotu, od kiedy

tutaj trwamy; a przeto nie można się wkurwiać.

Wszelako hańbą po tylu latach powracać.

Zdzierżcie druhowie!| Zostańcie tu jeszcze do czasu, aż będzie 

jasne wszystkim, że zdobyliśmy ten gród szerokouliczny,

póki nie będzie nasze Priama wielkie grodzisko!”

Oto jak ów przemówił, a okrzyk wydali Achaje,

Bo podobały się im boskiego Odyssa słowa.

(Iliada, Księga II, wersety 244-332, w tłum. Ignacego Wieniewskiego)

TELEMACH

unicestwiałem się w lesie, 

bezmyślność uprawiałem na plaży 

świadomie czyniłem siebie 

człowiekiem prymitywnym,

zapominałem wiedzę, tytuły, informacje, 

wymazywałem osoby 

zwłaszcza siebie samego. 

w końcu byłem jak porzucony na piasku kamyczek 

albo 

drewienko walające się w krzakach

i tak udało się oswoić ból i doprowadzić do stanu w którym nie oczekuję niczego,

 i było mi dobrze z tym

spałem nad morzem, pływalem w rzece, słuchałem cykad,

wpatrywalem sie w mleczną drogę, która jest tu bardzo gęsta, i w tem miriad gwiazd,

zabijalem muchy, zbierałem ładne kamyki, podziwiałem śliczne bogate turystki, 

szmer fal sprawiał że w snach widzialem nimfy

nie czytalem nic

ciało przestałem pojmować jako swoje, 

obudziłem się i nie mogłem poznać własnej ręki, 

wygladała jak obcy przedmiot; 

próbowałem nią poruszyć ale mi się nie udawało,

niesłuchała poleceń

przez niecierpliwość ludzie utracili raj

i nadal go tracą

(Kafka)

a teraz znów

przegląda 

m

się

widzi

ę

się

Na przykład wczoraj albo dziś widząc ciało mojej twarzy w lustrze

szukałem na niej resztek pamięci po ojcu. I znalazłem nic.

To tak jak bym był niczyj. Przez nikogo spłodzony. 

Nikt swoje nasienie mojej matce do łona podał.

Prawie na każdej starogreckiej wazie

lub rzeźbie Odys ma brodę z loków i 

tych rozsławionych czarnych

baranich loków u siebie nie znajdowałem.

Choć próbowałem na kilka różnych sposobów

zapuścić i brodę. Na tym skupiałem swoją uwagę

by rosło i rosło

i nie zrobiłem z siebie nic gęstego.

Wziąłem moje królewstwo  w opiekę i je w cichości uprawiam.

Czasem ucztę sproszę, jak czynić należy temu kto najwyższą władzę

w kraju dzierży, i dla pozoru sam siebie zapraszam. 

Ale nadal nie stałem się mężczyzną.

To nie chodzi o barki, 

to chodzi o 

braki.